Daha önce iki defa yazdığım bir konuda yeniden yazmak zorunda kaldığım için bugünkü yazımda Aksaray’ın vilayetliğin neden gittiğini özetlemek istiyorum. O kadar çok duyduğum bir soru da şudur: Aksaray’ın 1933’te vilayetliği neden ve nasıl alınmıştır?
Yakın dönem Aksaray tarihi üzerine araştırma yapan birisi olarak elbette belge-bilgi arıyorum ve akla-mantığa ters dedikoduları da bitirmek istiyorum. Biter mi derseniz, ben de biliyorum ki bazıları bilgiyi değil şehir efsanelerini daha çok seviyor. O yüzden de birileri dedikodulara önem verirken bizler de gerçeğin peşinde olalım. Genelde halk arasında Vehbi Bey’in Atatürk’e suikast girişiminden dolayı Aksaray’ın ceza aldığı bilgisi dolaşır Fakat konu ile alâkalı herhangi bir belgeye hatta bilgi kırıntısına bile ulaşılamamıştır. Şunu öncelikle belirtmek gerekir ki, 1933’te vilayetliği elinden alınan yalnızca Aksaray değildir. 27 Mayıs 1933 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan “Bazı vilâyetlerin ilgası ve bazılarının birleştirilmesi hakkında kanun”u hatırlamak ve hatırlatmak gerekir.
(Kanun: 2197 Kabul tarihi: 20/5/1933)
Madde 1 — İçel ve Mersin Vilâyetleri birleştirilerek merkezi Mersin olmak üzere «İçel» Vilâyeti teşkil edilmiştir. «İçel» Vilâyeti merkezi olan Silifke Vilâyet merkez kazası mülhakatını ihtiva eden «Silifke Kazası» tun merkezi haline konulmuştur.
Madde 2 — «Artvin» ve «Rize» Vilâyetleri birleştirilerek merkezi «Rize» olmak üzere «Çoruh» Vilâyeti teşkil edilmiştir. Artvin; Vilâyet merkez kazası mülhakatını ihtiya eden «Artvin» Kazasının merkezi haline konulmuştur. «Yusufeli» Kazası bu günkü teşkilâtile «Erzurum» Vilâyetine bağlanmıştır.
Madde 3 — Aksaray Vilâyeti lâğvolunmuştur. Aksaray kaza haline konularak Arapsun Kazasile birlikte Niğde Vilâyetine ve Şerefli Koçhisar Kazası Ankara Vilâtine bağlanmıştır,
Madde 4 — /Niğde Vilâyetine tâbi Ürküp Kazası bu günkü teşkilâtile Kayseri Vilayetine bağlanmıştır.
Madde 5 — Hakâri- Vilâyeti lâğvolunmuştur. Hakâri Kazası haline konularak Gevaş Kazasıile birlikte Van Vilâyetine ve Beytüşşebap Kazası Siirt Vilâyetine bağlanmıştır.
Madde 6 — Cebelibereket Vilâyeti lâğvolunmuştur. Vilâyetin merkez kazası olan «Osmaniye» Kazası Bahçe, Dörtyol, Seyhan Kazalarile birlikte Adana Vilâyetine ve islahiye Kazası da Gazi Antep Vilâyetine bağlanmıştır. Bu suretle teşekkül eden Adana Vilâyetinin ismi merkezi. Adana olmak üzere «Seyhan» a tebdil olunmuştur.
Madde 7 — Pazarcık Kazası, Maraş Vilâyetinden alınarak Gazi Antep Vilâyetine, Behisni Kazası Gazi Antep Vilâyetinden alınarak Malatya Vilâyetine bağlanmıştır.
Madde 8 — Şebin Karahisarı Vilâyeti lâğvolunmuştur. Vilâyet merkezi olan Şebin Karahisar Kasabası, merkez kazası mülhakatını ihtiva eden Şebin Karahisar Kazasının merkezi olmuştur. İşbu kaza Alucra Kazasile birlikte Giresun Vilâyetine ve Suşehri, Koyulhisar Kazaları Sivas Vilâyetine, Mesudiye Kazası da Ordu Vilâyeti’ne bağlanmıştır. … Bu Kanunun hükümlerini icraya İcra Vekilleri Heyeti memurdur. 23/5/1933
Eğer 1933’te sadece Aksaray’ın vilayetliği alınmış olsaydı o zaman pek çok senaryo üzerinde durulabilirdi. Ama aynı sene başka şehirlerin de başına bu işler geldi. Yine Vehbi Bey bahsedilen suikast hadisesinden sonra Aksaray’ın vekilidir. Ve mezarı birilerinin dediği gibi Rusya’da değil Zincirlikuyu’dadır! Hatırlayanlar bilir ki mezarını ziyaretimin fotoğraflarını da belge olsun diye yayınlamıştım.
Kısacası, “Vilâyetlik Neden Gitti?” sualine, hükümet bütçenin yetersizliğini ve tasarruf için yapıldığını göstermiştir.
*
Ayrıca sadede 1933’te değişiklikler olmadı. 30 Mayıs 1926 tarihli ve 877 sayılı kanun ile Cumhuriyet tarihinin ilk geniş çaplı Teşkilatı Mülkiye kanunu yürürlüğe konmuştur. 11 vilayet lağvedilerek kaza haline getirilmiş ve vilayet sayısı 63’e indirilmiştir. Bu vilayetler hangileriydi derseniz hemen yazalım: Ardahan, Beyoğlu, Çatalca, Dersim, Gelibolu, Genç, Siverek, Üsküdar, Ergani, Kazan, Muş
