Daha önce 90 küsur yıl evvelindeki Aksaray hakkında yazılar paylaşmıştım. Kaynağımızı takip edenler bilir ki Aksaray Vilayet Gazetesi’dir. 110 sayısı eski harfli Türkçe ile yazılmış olan gazetelerden günümüz Türkçesine çevirdiklerimi sizlerle paylaşıyorum fırsat buldukça. Genelde tematik olarak baksam da bazen de geçmiş aylardaki haberleri bir yazı içerisinde olduğu gibi nakletmeyi tercih ediyorum. Bu da haliyle 90 küsur yıl önce şehrin gündemini öğrenmemizi sağlıyor.
*
1927 Mart’ın ilk günlerinde neşredilen Aksaray Vilayet Gazetesi’nde “Aksaray Vilayeti İktisaden yükselmek için nasıl çalışıyor?” başlıklı yazıyı iktibas ediyorum.
Aksaray Vilayeti feyz-i cumhuriyetten en ziyade müstefid olan bir vilayetimizdir. Geniş ziraati beynelmilel Adana sergisinde buğdayına birincilik ve bir gümüş madalya kazandırmıştır. İbtidai sabanlarla icra edilmekte olan ziraatımıza henüz geçen seneden beri tatbik edilmeğe başlanan pulluk ve traktör çok parlak bir istikbal hazırladığı gibi iki sene evvel 250 bin lira sermaye ile teşekkül edere kasabanın tam ortasında akan Uluırmak suyundan kuvve-i elektrikiyye istihsal ile fabrikalar işletmeğe başlayan Azm-i Milli Şirketi aynı zamanda memleketimizi geniş bir sanayi şehri yapmağa namzet kılmaktadır. Bugün günde iki vagon buğday kırmağa muktedir son sistem dakik fabrikası Türkiyemizin iftihar edeceği müessesattandır. Bunu şayak ve debbağ fabrikaları gibi nice nice tesisat-ı sanayinin takip edeceği şüphesizdir.
Sokakları tenvir eden iki yüz mumluk elektrik lambalarıyla bir mamure manzarası arz eden vilayetin en büyük ihtiyacı yoldur. Yolsuzluk, inkişaf zirai ve iktisadiyemize insafsız ve tahripkar darbelerini vurmağa devam etmektedir. Aksaray, İstanbul, İzmir, Mersin gibi merkez ticariye ile olan muamelat ve münasebet ticariyesini Ereğli ve bilhassa Konya vasıtasıyla icra etmekte ise de Konya ile tarihî ve iktisadî alakamızın vüsati dolayısıyla bu yol birinciye nazaran başka bir hususiyete maliktir. Ma-hâza (bununla beraber) Ereğli yolu da Konya’ya nispetle daha çok yakın olduğundan ihmal edilemeyecek ehemmiyetler arz eder. Konya yolunun iktisadî, ziraî, içtimaî inkişafımıza bahşedeceği güşayiş, Vali-i muhterememiz Ziya beyefendi tarafından layıkıyla takdir buyurularak müsmir (netice veren) bir mesai sarfederek Konya hududuna kadar otomobil seyrüseferine müsait bir yol elde edilmiş ise de bir cüz-ü taam bulunan herhangi bir noktasındaki ufak bir arıza hasebiyle heyet-i umumiyesimuhtell (bozuk) olan bu yol Konya Vilayeti’nce de aynı ehemmiyet atfedilmelidir ki münakalat-ı ticariyemiz (ticarî nakiller) sürat ve emniyet kesbedebilsin. İki kardeş vilayetin hayatı, alakaları o kadar derindir ki bunu izah ve tafsile bu sayfalar müsait değildir.
Ereğli yoluna gelince, Aksaray’a ve Mersin’e kurbiyeti hasebiyle bu tarikte faaliyet-i ticariyemize canlı bir köprüdür. Hükumet-i cumhuriyemiz feyyaz Aksarayımız’ı terakki ve tekamül-ü umumiyenin …vasıtasına malik etmek üzere Anadolu-Bağdat Demiryolu’narabtı geçen sene zarfında karar vermiş ve bütçesine tahsisat dahi vaz etmiş idi. Araya daha mühim mesail (meseleler) girmiş olmalıdır ki el-yevm faaliyete geçilemedi. Yol sahasında fevt ettiğimiz bir dakikanın hal ve …. Seneler ile çalışmakla telafisi kabil olmayacak darbeler vuracağı faal valimiz ve muhterem meclis-i umumiyemizce derpiş buyurularak, beş sene evvel el-yevm Mersin valisi bulunan pek sevdiğimiz Abdullah Sabri Beyefendi’nin ilk defa meydana koyduğu mübeccel bir fikri kuvvetli bir cereyanla tekrar canlandı. İki gün evvel meclis-i Umumi azasından birkaç zatı ve muhasebe-i umumiye müdürümüzle Ankara’yı teşrif eden valimizin şimendifer hakkında merkez-i hükumetimizle yakından temas maksadıyla bu seyahati iftiham ettiğini derin bir memnuniyetle haber aldık. Arz etmek istediğimiz cereyan Sarayönü veya Konya İstasyonu’ndan ayrılarak Aksaray’a gelecek şimendiferin inşaası tehir edecek ise iki yüz kilometre mesafedeki Ankaramız’a bile kuvvet ifraz etmek kabilinde bulunan elektrikiyyemizden istifade ederek yeni bir tar? Hatt yaptırmaktır. Mübeccel cumhuriyet hükumetimizin Aksaray’ın en hayati bir meselesinde heyetimizi kemal-i samimiyetle dinleyerek memleketimizin ihtiyacını mutlaka temine matuf karar-ı ittihaz edeceğine bütün varlığımızla iman ederiz.