1470 yıllarında Aksaray’ı ele geçiren İshak Paşa tarafından, Fatih Sultan Mehmet’in emri ile halkın bir bölümü İstanbul’a nakledilmiştir. Aksaray geçmişten günümüze Hitit, Pers, Hellenistik Dönem (Büyük İskender), Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı egemenliklerinde kalmıştır. Cumhuriyet dönemine kadar Konya’ya bağlı bir sancak olan Aksaray 1920 yılında vilayet olmuş, 1933 yılında vilayetliği lağvedilerek Niğde'ye ilçe olarak bağlanmış ve 15 Haziran 1989 yılında yeniden Vilayet olmuştur. Aksaray’ın adının ilk olarak eski Hitit metinlerinde geçen “Nenessa (Nenossos) olduğu sanılmaktadır. M.Ö. 1. bin yılda Kral Kiakki döneminde Şinakhatum - Şinukhtu olarak anılan Aksaray, Hellenistik dönemde Kapadokya Krallığına bağlanmış ve Garsaura olan ismi Arkhelais olmuştur. Selçuklular döneminde de II. Kılıçarslan tarafından Arkhelais olan adı Aksaray olarak değiştirilmiş ve ikinci başkent durumuna gelmiştir.
.) Eski Taş Devri Aksaray çevresinde insanlar büyük bir ihtimalle Paleolitik (Yontma Taş/Eski Taş Çağı) Çağ’dan itibaren yaşamışlardır. Paleolitik Çağ’da (M.Ö 600.000-10.000) insanların Aksaray’da yaşadığını gösteren en önemli belirti ise Güzelyurt çevresinde toplanan “Mousterıen” ve “Aurignacien” karakterde yontma taştan obsidien aletlerin bulunmasıdır.
Aksaray’a yakın yerlerde de bu döneme ait izler bulunmaktadır. Mesela Ş.Koçhisar’ın kuzeydoğusunda Tuz Gölü yakınında yine Alt Paleolitiğe ait olduğu düşünülen eski alet ve silahlara (kazıyıcı aletler) rastlanmıştır.
b.) Neolitik, Kalkolitik ve Tunç Çağı Aksaray, Neolitik Çağ (Cilalı taş)’dan beri yerleşim görmüş nadir şehirlerimizden biridir.
Bundan dolayı da Aksaray tarihi Neolitik Çağ’dan itibaren başlamaktadır. Neolitik Çağ’da Aşıklıhöyük’te (Kızılkaya Köyü) insanların ilk yerleşim alanlarını kurduğunu görüyoruz. Aşıklı Höyük, avcı-toplayıcı gelenekli ve fakat yerleşik ve tarımcı bir topluluğun yaşadığı bir yerleşim alanıdır. Aşıklı Höyük M.Ö.8500’lerden 7000’lere kadar ki yaşam biçiminin, dolayısıyla Orta Anadolu’nun çanak çömleksiz Neolitik Çağı’nın kültürel gelişiminin ayrıntılarıyla izlendiği bir yerdir.
Aşıklı Höyük’ten başka Aksaray’da çok sayıda çanak–çömleksiz veya çanak-çömlekli Neolitik yerleşim yerleri vardır. Özellikle bakır madeninin alet ve silah gibi araç ve gereç yapımında gittikçe çoğalan oranda kullanıldığı Kalkolitik dönemine (M.Ö.5900-3200) ait Aksaray’daki en önemli yerleşim alanı ise Güvercin Kayası’dır. Bu döneme ait bir başka yerleşme alanı da Güzelyurt/Gelveri Yüksek Kilise’dir. Tunç Çağı’nda ise Aksaray çevresindeki en önemli yerleşim alanı Pruşhattum diye lokalize edilen Acemhöyük olup, buradaki yerleşimin de M.Ö 3000 yılından itibaren başladığı bilinmektedir. (Devam edecek)